E brezhoneg
BRASAÑ LABOURADEG AN EUROP WAR AR PAPER SIGARETEZ A ZO BREIZHAT
MILINOU BOLLORE
gant Per EVEN
Stalamardet eo bet kentañ papererezh Bollore en 1822 gant René Bolloré [1] .
E-kerzh e veajoù bras evel mezeg war vor, en inizi Japan dreist-holl [2] , eo e
studias tad ar milinoù Bollore penaos labourat ar paper, hag ur wech distro d'e
vro, e teuas hennezh en e benn sevel ur bapererezh war ribl Stêr Oded, ur pemzek
kilometrad bennak, e krec'h diouzh Kemper.
E 1834 e plantas un ardivink paper-dibun, hag adalek neuze e troas ar
vilin vihan-se d'ober a bep seurt paperennoù tanav.
Ret eo, avat, dont tre betek ar bloavezh 1861, d'ar c'houlz m'edo trec'h
ar sigaretenn dre-holl, kent gwelout ar vilin oc'h aozañ koulz lavaret, nemet
paper-sigaretez.
Diwar neuze eo e loc'has, evit mat, kreskidigezh labouradegoù Bollore : da
gentañ feurmiñ, goude-se prenañ un eil milin Kaskadeg ; diwezhatoc'h prenañ ur
vilin all adarre e Troyes (Bro-C'hall) ; ken na voe dindan renerezh ar Volloreed
ur genlabouradeg enni 11 ardivink-paperezh.
Betek 1939 ne labouras milinoù Bollore nemet evit an Amerik, pe dost, o
pourchas paper-sigaretez d'ar merkoù bras evel Camel, Chesterfield, Philip Moris,
Old Gold, meulet ganto holl gwitibunan perzhioù dreist ar marc'hadourezh breizhat.
En tu-hont d'ar paper war ganell, graet da vezañ stignet war wikefreoù-
fardañ-sigaretez, e werzhe ivez Bollore, bep bloaz, d'ar « British Amerikan
Tobacco Company », kaieradoù paper-sigaretez dre zekmilionadoù. Deut eo bet ar
brezel da derriñ lañs bras an ermaeziadurioù-se ha 5 bloavezh war o hed eo manet
Bollore, hep gallout tonkañ an disterañ marchad gant e wizion en Amerik.
Hogen, diwar ar bloavezh 1938, ar Stadoù-Unanet, o welout pell en o raok, o
doa raktreset sevel e Karolina-an-Hanternoz, ur pikol labouradeg war baper-
sigaretez, gant harp tec'hnegourion da Vollore, rak bras-spontus e teue dispignoù
an Amerik da vezañ, dre berzh ar goulenn, atav o kreskiñ war ar marc'hadourezh
breizhat. Dioueret eus paper Breizh, e-doug ar brezel diwezhañ, e roas an
Amerikaned d'o milinadeg ur dalvoudegezh vrasoc'h eget na oant e-sell
d'ober da gentañ. Ma c'heller bremañ lavarout o deus o fapererezhioù-sigaretez
pep mestroni, neket hepken war dachennoù-gwerzh o bro, met e tiskouezont ivez
bezañ ar gevezourion washañ war varc'hallec'hioù ar bed holl.
Tavet ar brezel, setu ma ranked adsevel kefridi v-Bollore penn-da-benn. Ar
milinoù chomet morzet dindan an Alamaned a oa da vezañ adkempennet, ha ret oa
kavout fred nevez evit kempouezañ drouziwezh ar marc'hata gant an Amerik.
War dachenn ar vicherouriezh eo e voe renet ar strivoù kentañ raktal, hag evelse,
en ur ober un nebeut bloavezhioù edo etre daouarn ar brenourion, strewet dre ar
bed, kement seurt paper-sigaretez o klotañ, en doare gwellañ, gant ezhommoù pep
hini.
Diouzh un tu all, dre bouez labourat ha poaniañ, e tizhas skiantvicherourion
v-Bollore peuraozañ paperennoù tanav-all c'hoazh o talvout evit an ijinerezh.
Hiziv an deiz, emañ Bollore o pourchas da vroioù Breizh ha Gall ouzhpenn 80
% eus ar c'hementad paper-speuriañ fetisaerioù-tredan (2) a gaver eno. Al
labouradeg-mañ a zo unan eus ar re a c'hell spletiñ (produiñ) bemdez 3.000 kilo
paper-fetisaer tanav-dreist, 7 mikron troc'had dezhañ.
Pleustret o deus kalz ar Volloreed ivez war studi ar pluskennoù evit paper-
glaouet, hag e 1951, e c'holoent ouzhpenn an hanter eus ar marchad gall. Mar
strollomp gant an teir micheradur-mañ (paper-sigaretez, paper tanav evit an
ijinerezh, pluskennoù evit ar paper-glaouet), hini ar paper-bibl o talvout evit an
embannadurioù-lorc'h ha dreistholl evit ar rummad anvet « La Pléiade » e galleg,
neuze e c'hellomp kaout un daolenn glok a-walc'h eus labour-papererezh seurt
kevredigezh.
War leur ar c'henwerzh, o deus ranket ar Volloreed adkemer o c'hreñv koulz
hag evit un eil aloubiñ.
An ermaeziañ boas gwechall etrezek an Amerik ez eo bet kemeret e lec'h gant
kasadegoù davit kement bro a zo war an douar hag e 1951, e oa trec'h un eil gwech
ar re Vollore war un dachenn-varc'hata par d'an hini o doa gounezet a-raok ar
brezel.
An teir milinadeg, lakaet a-gevret, a vez o taskor ouzhpenn 20 tonellad
paper bemdez ha gant aratozidigezh an ardivinkoù, e vezer deut da gaout perzhioù
labour n' hall den pismigañ outo.
Pep milinadeg e kaver enni un arnodlec'h evit ensellout ouzh temz ar paper
da werzhañ, hag arnodlec'h-kreiz milin an Oded, e studier ennañ penaos lakaat
diouzhtu da dalvezout ar c'havadennoù nevez-c'hraet.
E-keñver an oberoù kevredadel, o deus atav diskouezet ar Volloreed e oant
diouzh o c'harg evel renerion-labour. Rak savet o deus en-dro da vilinoù an Oded
ha Kaskadeg kêriadennoù gwirion gant bep a skol, bep a dachenn-sportoù ha bep a
greizenn-vugelouriezh.
Mar deo gwir e weler ar Volloreed o chom a rumm da rumm e penn ar
Bapererezh, ken gwir all eo e kaver ivez, e-mesk ar goskor, tud bepred diwar an
hevelep tiegezhioù hag a zo deut da sevel o c'hein dre ma rae berzh ar vilinadeg.
Gant urzhiet evel m' eo al labour e tri skipailh oc'h ober pep unan anezho,
eizh eurvezh bemdez, e c'hall ar vicherourion kaout amzer a-walc'h da intent ouzh
o atant, pe o liorzh.
Milinoù-paper Bollore, ganet e Breizh, kant tregont vloaz a zo, n'o deus
tamm ebet kollet o brud vat war varc'hallec'hioù ar bed. Ha bremañ, gant unnek
ardivink ha pemzek-kant micherour war dro, e tiskouezont bout embregerezh kentañ
an Europ evit ar paper-sigaretez hag ar paperennoù tanav divoutin.
- (2) papier isolant pour condensateur électrique.
|
|
|
En français
LA PLUS GRANDE MANUFACTURE EUROPÉENNE DE PAPIER À CIGARETTES EST BRETONNE
LES MOULINS BOLLORÉ
par Per EVEN
L'entreprise Bolloré a été fondée et inaugurée en 1822 par René Bolloré [1] .
Lors de ses lointains voyages en tant que chirugien de la marine, il a pu étudier les techniques de fabrication du papier, sur les îles du Japon [2] , et de retour au pays il fit contruire une papeterie sur les rives de la rivière Odet, à 15 km en amont de la ville de Quimper.
En 1834 il fit monter une machine de papier en continu, et là dans cette petite usine il produisit toutes sortes de papiers minces.
Il faut, c'est sûr, remonter jusqu'à l'année 1861, à l'époque c'était partout le succès de la cigarette, bien avant qu'on puisse imaginer un moulin produire du papier à cigarette.
À partir de là commence, pour de bon, le développement des usines Bolloré : premièrement louer, puis acheter un deuxième moulin à Cascadec ; deuxièmement acquérir de nouveau un moulin à Troyes (en France) ; jusqu'à compter 11 machines à papier au sein de l'entreprise sous la direction des Bolloré.
Jusqu'en 1939 les moulins Bolloré ne travaillaient que pour l'Amérique, ou presque, en fournissant aux grandes marques, Camel, Chesterfield, Philip Moris, Old Gold, complimentés par tous sans exception pour ses qualités supérieures de production bretonne.
Grâce aux bobines de papier, il était produit des cigarettes toutes faites, des ventes Bolloré aussi, chaque mois, pour la compagnie « British American Tobacco », environ 10 millions de cahiers de papiers à cigarettes. La guerre est venue pour gèner ces exportations et pendant 5 années Bolloré est en souffrance, sans pouvoir conclure un moindre contrat avec ses partenaires en Amérique.
Mais en 1938, au cours de l'année 1938, aux Etats-Unis, en anticipant, un projet est mené en Caroline du Nord, une énome usine de papier, avec le soutien de la technologie Bolloré, car il était couteux pour l'Amerique d'être, du fait de la demande croissante, de dépendre toujours d'un appovisionnement breton en augmentation. Manquant de papier breton, pendant la dernière guerre, ...§ bzh
Hogen, diwar ar bloavezh 1938, ar Stadoù-Unanet, o welout pell en o raok, o
doa raktreset sevel e Karolina-an-Hanternoz, ur pikol labouradeg war baper-
sigaretez, gant harp tec'hnegourion da Vollore, rak bras-spontus e teue dispignoù
an Amerik da vezañ, dre berzh ar goulenn, atav o kreskiñ war ar marc'hadourezh
breizhat. Dioueret eus paper Breizh, e-doug ar brezel diwezhañ, e roas an
Amerikaned d'o milinadeg ur dalvoudegezh vrasoc'h eget na oant e-sell
d'ober da gentañ. Ma c'heller bremañ lavarout o deus o fapererezhioù-sigaretez
pep mestroni, neket hepken war dachennoù-gwerzh o bro, met e tiskouezont ivez
bezañ ar gevezourion washañ war varc'hallec'hioù ar bed holl.
La guerre finie, ...§ bzh
Tavet ar brezel, setu ma ranked adsevel kefridi v-Bollore penn-da-benn. Ar
milinoù chomet morzet dindan an Alamaned a oa da vezañ adkempennet, ha ret oa
kavout fred nevez evit kempouezañ drouziwezh ar marc'hata gant an Amerik.
War dachenn ar vicherouriezh eo e voe renet ar strivoù kentañ raktal, hag evelse,
en ur ober un nebeut bloavezhioù edo etre daouarn ar brenourion, strewet dre ar
bed, kement seurt paper-sigaretez o klotañ, en doare gwellañ, gant ezhommoù pep
hini.
Par ailleurs ...§ bzh
Diouzh un tu all, dre bouez labourat ha poaniañ, e tizhas skiantvicherourion
v-Bollore peuraozañ paperennoù tanav-all c'hoazh o talvout evit an ijinerezh.
Hiziv an deiz, emañ Bollore o pourchas da vroioù Breizh ha Gall ouzhpenn 80
% eus ar c'hementad paper-speuriañ fetisaerioù-tredan (2) a gaver eno. Al
labouradeg-mañ a zo unan eus ar re a c'hell spletiñ (produiñ) bemdez 3.000 kilo
paper-fetisaer tanav-dreist, 7 mikron troc'had dezhañ.
Les Bolloré ont répété aussi des études de couches pour le papier carbone, et en 1951 § bzh
Pleustret o deus kalz ar Volloreed ivez war studi ar pluskennoù evit paper-
glaouet, hag e 1951, e c'holoent ouzhpenn an hanter eus ar marchad gall. Mar
strollomp gant an teir micheradur-mañ (paper-sigaretez, paper tanav evit an
ijinerezh, pluskennoù evit ar paper-glaouet), hini ar paper-bibl o talvout evit an
embannadurioù-lorc'h ha dreistholl evit ar rummad anvet « La Pléiade » e galleg,
neuze e c'hellomp kaout un daolenn glok a-walc'h eus labour-papererezh seurt
kevredigezh.
Du côté du commerce, ...§ bzh
War leur ar c'henwerzh, o deus ranket ar Volloreed adkemer o c'hreñv koulz
hag evit un eil aloubiñ.
L'exportation d'autrefois avec l'Amérique ...§ bzh
An ermaeziañ boas gwechall etrezek an Amerik ez eo bet kemeret e lec'h gant
kasadegoù davit kement bro a zo war an douar hag e 1951, e oa trec'h un eil gwech
ar re Vollore war un dachenn-varc'hata par d'an hini o doa gounezet a-raok ar
brezel.
La troisième papeterie ...§ bzh
An teir milinadeg, lakaet a-gevret, a vez o taskor ouzhpenn 20 tonellad
paper bemdez ha gant aratozidigezh an ardivinkoù, e vezer deut da gaout perzhioù
labour n' hall den pismigañ outo.
Chaque papeterie ...§ bzh
Pep milinadeg e kaver enni un arnodlec'h evit ensellout ouzh temz ar paper
da werzhañ, hag arnodlec'h-kreiz milin an Oded, e studier ennañ penaos lakaat
diouzhtu da dalvezout ar c'havadennoù nevez-c'hraet.
Pour ce qui concerne les affaires sociales,... § bzh
E-keñver an oberoù kevredadel, o deus atav diskouezet ar Volloreed e oant
diouzh o c'harg evel renerion-labour. Rak savet o deus en-dro da vilinoù an Oded
ha Kaskadeg kêriadennoù gwirion gant bep a skol, bep a dachenn-sportoù ha bep a
greizenn-vugelouriezh.
On observe il est vrai des Bolloré de génération en génération à la tête des papeterie ...§ bzh
Mar deo gwir e weler ar Volloreed o chom a rumm da rumm e penn ar
Bapererezh, ken gwir all eo e kaver ivez, e-mesk ar goskor, tud bepred diwar an
hevelep tiegezhioù hag a zo deut da sevel o c'hein dre ma rae berzh ar vilinadeg.
Par ordonnance même ...§ bzh
Gant urzhiet evel m' eo al labour e tri skipailh oc'h ober pep unan anezho,
eizh eurvezh bemdez, e c'hall ar vicherourion kaout amzer a-walc'h da intent ouzh
o atant, pe o liorzh.
Les moulins à papier Bolloré, née en Bretagne il y a 130 ans, ...§ bzh
Milinoù-paper Bollore, ganet e Breizh, kant tregont vloaz a zo, n'o deus
tamm ebet kollet o brud vat war varc'hallec'hioù ar bed. Ha bremañ, gant unnek
ardivink ha pemzek-kant micherour war dro, e tiskouezont bout embregerezh kentañ
an Europ evit ar paper-sigaretez hag ar paperennoù tanav divoutin.
|
|