Version du 7 mars ~ meurzh 2013 à 22:16 (modifier) GdTerrier (Discuter | contributions)
← Différence précédente |
Version actuelle (29 juin ~ mezheven 2014 à 09:32) (modifier) (undo) GdTerrier (Discuter | contributions)
|
(19 intermediate revisions not shown.) |
Ligne 5: |
Ligne 5: |
| |}__NOTOC____NUMBERHEADINGS__<i>La biographie en breton d'un recteur gabéricois émigré en Bohème à la Révolution et auteur d'une grammaire latino-celtique et d'ouvrages théologiques.</i> | | |}__NOTOC____NUMBERHEADINGS__<i>La biographie en breton d'un recteur gabéricois émigré en Bohème à la Révolution et auteur d'une grammaire latino-celtique et d'ouvrages théologiques.</i> |
| | | |
- | Autres lectures : {{Tpg|Alain Dumoulin (1748-1811), prêtre et écrivain}}{{Tpg|Grammaire latine et bretonne de Dumoulin (Prague, 1800)}} | + | Autres lectures : {{BibDumoulin}} |
| | | |
| ==Présentation== | | ==Présentation== |
| {|width=870 | | {|width=870 |
| |width=48% valign=top align=justify| | | |width=48% valign=top align=justify| |
| + | Alain Dumoulin, recteur d'Ergué-Gabéric entre 1781 et 1791, composa une grammaire bretonne et latine et un recueil de cantiques « <i>Hent ar Baradoz</i> ». Il méritait bien une évocation de son œuvre dans la langue qu'il affectionnait. |
| | | |
| + | L'article en breton dans la revue Arvor est signé « <i>L. Lok.</i> », à savoir le docteur et mémorialiste Louis Dujardin, alias Loeiz Lokourman <ref name=Lok>Le docteur Louis Dujardin, alias Loeiz Lokournan, journaliste bretonnant et mémorialiste, signait « L. Lok. » ses articles dans la rezvue Arvor. Il a publié la monographie « <i>Eur barrezig a vro Leon : Lamber (une petite paroisse du Léon, Lambert)</i> », Edition Arvor, Rennes, 1942, in 8°, 20 p.</ref>. Dans la revue il tient la chronique intitulée « <i>Ar Furcher Brezhonek</i> » (Chercheur en breton) consacrée aux écrivains en langue bretonne, avec entre autres : I. M. Ar Iann (1831-187?), Vison Leon, Abad (1800-1877), Charlez A vro-c'hall (1837-1880), Ar Chaloni J.-F. Alexandre (1804-1874), Yann Cadiou (1834-?), Loeiz Kerne (1840-1893). |
| |width=4% valign=top align=justify| | | |width=4% valign=top align=justify| |
| |width=48% valign=top align=justify| | | |width=48% valign=top align=justify| |
| + | L'étude de Louis Dujardin exploite notamment : |
| + | * L'article consacré au prêtre-écrivain par Prosper Levot dans sa « <i>Biographie Bretonne</i> » en 1852. |
| + | * La notice écrite par Joseph-Marie Téphany sur l'émigré en Bohême dans sa biographie de Mgr Graveran, petit-neveu d'Alain Dumoulin. |
| + | * Des articles et recherches publiés dans les revues « <i>An Oaled</i> » <ref name=Oaled>An Oaled, sous-titré Le Foyer breton (oaled signifie âtre en breton) est une revue bilingue français-breton trimestrielle parue de 1929 à 1939 à Carhaix (Finistère). Elle était dirigée par un négociant en boissons alcoolisées, François Jaffrennou, qui a tenu une place très importante dans le mouvement breton dans la première partie du XXe siècle. Elle peut être caractérisée comme régionaliste et comme anti-nationaliste bretonne.</ref>, « <i>Fureteur Breton</i> », « <i>Feiz ha Breizh</i> ». |
| | | |
| + | Après un parallèle entre le scepticisme sur la conservation du breton de Louis Le Pelletier <ref name=Pelletier>Dom Louis Le Pelletier (1663, Le Mans - 1733, Landévennec) est un linguiste breton. Il consacre 25 années à la composition de son « <i>Dictionnaire de la Langue Bretonne</i> ». Ce dictionnaire fut publié en 1752 sous les auspices et aux frais des États de Bretagne.</ref>, le célèbre auteur d'un dictionnaire breton en 1752, et de notre grammairien latino-celtique, le journaliste conclut sur un ton plus optimiste : « <i>Kant vloaz warlerc'h an Aotrou Dumoulin eo bevoc'h, yac'hoc'h ha pinvidikoc'h ar brezhoneg eget biskoazh</i> » (Cent ans après le sieur Dumoulin, la langue bretonne est plus vivante, plus saine et plus riche que jamais). |
| |} | | |} |
| | | |
- | ==Transcription, traduction== | + | ==Transcription de l'article== |
| {|width=870 | | {|width=870 |
| |width=48% valign=top align=justify| | | |width=48% valign=top align=justify| |
| {{Citation}} | | {{Citation}} |
| + | Ar furcher brezhonek |
| + | |
| + | Alan Dumoulin (1748-1811) |
| + | |
| + | Kerdaned ne oar ket kalz a dra diwar-benn an Aotrou Dumoulin. Levot <ref name=Levot>Prosper (Jean) Levot (1801-1878) est un bibliothécaire et historien français, auteur de nombreux livres sur l'histoire de Brest, de la Bretagne et de la Marine. Il a notamment écrit et publié une « <i>Biographie Bretonne - Recueil de notices sur tous les bretons qui se sont fait un nom ...</i> » en deux tomes de 1000 pages.</ref> a lavaro deoc'h ar pezh a zo da c'houzout. Ur fazi a zo koulskoude er pez a lavar : Alan Dumoulin a voe ganet e Lanveog, trv parrez Kroazon, he n'eo ket d'an 8 a viz Du 1741 mes er bloavezk 1748, hervez an enskrivadenn bet lakaet war une maen-kañv e chapel bered Sant-Loeiz e Kemper : « <i>Alanus Dumoulin Crozonensis</i> ». Levot a savas e bennad-skrid a -siwar daou lizher bet kaset dezhañ gant an Aotrou 'n Eskob Graveran, niz Alan Dumoulin, bet skoliet gant e eontr hag heñchet gantañ da vont da veleg. Lennet em eus al lizheroù-se. Unan a oe bet skrivet d'an 29 a vez Here 1846, egile d'an 21 a viz C'hwhevrer 1847. O vezañ m'int bet lakaet kazi en o fezh e pennad Levot ez on souezhet n'eo ket bet lakaet an denvez anezhañ etre krochedoù. Bez' e c'heller lenn pennad Levot er « <i>Bul. Soc. Archéo. Finistère</i> », 1893, p. 242. |
| + | |
| + | Buhez Alan Dumoulin a zo diskleriet ivez, diwar goust Levot, el levr gallek « <i>Buhez hag oberoù an Aotrou Jozeb-Mari Graveran, eskop Kemper ha Leon</i> », gant an Abad J.-M. Téphany <ref>Joseph-Marie Téphany (1831-1906), historien et canoniste. Prêtre du Diocèse de Quimper, chanoine titulaire en 1870, doyen du Chapitre en 1906. Publications : « <i>Histoire de la persécution religieuse dans les diocèses de Quimper et de Léon de 1790 à 1801</i> », Kerangal, Quimper, 1879. 667p ; , « <i>Vie et œuvres de Mgr Joseph-Marie Graveran. Avec une notice sur M. l'abbé Dumoulin</i> », Vivès, Paris, 1870 ; « <i>Vie de Mgr René-Nicolas Sergent, évêque de Quimper de de Léon</i> », 1872.</ref>, Oaris Vives 1870, 5 l., Lev. I, stagadenn, p. 229-268. |
| + | |
| + | Gant n'en doa ket lennet na Levot na Tephany e kave an <i>Oaled</i> <ref name=Oaled>-</ref> (niv. 34, p. 312, 1930) bezañ graet ur gavadenn e paperioù kozh kloerdi Plougernevel dre lenn warno anv an Aotrou Du Moulin. Goulenn a rae zoken digant ar furcherienn hag anaout a raent e « <i>Grammatica latino-celtica</i> » (S.O., Bul. U.R.B. 1930). Anaout mat a ran ez eo Dumoulin e anv. Ur ger hepken eta diwar-benn an hini a voe kelenner e Plougernevel, bet betek an Dispac'h-bras ur barrez eus eskopti Kempet gant ur skolaj enni. Eus Plougernevel e voa kaset da person da Erge-Vras (1781-91). Tremen a reas amzer an Dispac'h-bras er Vohemia. Goude a voe anvet da berson e Kraozon (1804), chaloni (1805), person Sant-Kaourintin (1906) ha vikel-vras. Mervel a reas e Kemper d'an 11 a vez Mae 1811 ((Bul. Dioc. Kemper, 1909, p. 4", 1916, p. 10, 1931, p. 44). Furcherien « <i>an Oaled</i> », avat, a chomas hep respont. Taolennet e oa bet, koulskoude, Gramadeg Dumoulin gant J. Loth en « <i>Ann. de Bretagne</i> », Levr VIII, 1893, p. 722-727. Eno eo e kaver difazi anv ar Gramadeg. Etre va daouarn eo bet meur a dro da vare m'edo c'hoazh e Llevrdi ar Verdeadurezh, e Brest. Setu eta e anv : |
| + | |
| + | « <i>Grammatica latoni-Celtica doctis acscientiarum appetentibus viris composita - ab Alano Dumoulin presbyterio, Encomii regni Bohemioe authore - Pragae Bohemorum - anv reparato e salutis 1800</i> », in 8°. |
| + | |
| + | E penn al levr ez eus div bajennad tonioù, kanaouennoù ha kantigoù. Ar ganaouenn. « <i>Ur vag neues zo invantet</i> » a zo bet advoulet er « <i>Fureteur Breton</i> », I, 142. Anv ar c'hantigoù a zo : « <i>Caromp oll gwir gristenien</i> », « <i>Adoromp holl</i> » ha « <i>Santez Mari mamm due</i> ». |
| {{FinCitation}} | | {{FinCitation}} |
| |width=4% valign=top align=justify| | | |width=4% valign=top align=justify| |
| |width=48% valign=top align=justify| | | |width=48% valign=top align=justify| |
| {{Citation}} | | {{Citation}} |
| + | E-keñver ar yezh e laka Dumoulin h e-touez ar vogalennoù. <i>Ga, ge, gi, go, gu</i> a zo evitañ, damheñvel ouzk <i>ka, ke, ki, ko</i> ha <i>ku</i>. Ar « <i>c'h</i> emezañ, « <i>a son evel ar gerioù : nox, nacht, octo, ac'ht germanek</i> ». Da skouer e ro : « <i>C'hwec'h plac'h gwerc'h war c'hwec'h marc'h gwenn</i> ». Diaes eo ober gant e <i>u</i> rak hep diskleriañ e dalvoudegezh e skriv Dumoulin <i>Due</i> (Doue), <i>diaul</i> (diaoul), <i>purgator</i>, <i>ludu</i>, h. a.. |
| + | |
| + | Nebeut a dra da dennañ eta eus e levr nemed gerioù rouez, ul lodennig, hag an tonioù. Anat eo, koulskoude, e ouie Dumoulin yezh e gavell, rak savet en deus e c'hramadeg e-keit m'edo e Bohemia. |
| + | |
| + | Kantigoù Dumoulin a zo anavezetoc'h. Lod anezho a glever kanañ hiziv an deiz : « <i>Santez Mari Mamm Doue</i> » hag a zo er c'hantikoù nevez eskopti Kemper. « <i>O Sant Josef, pried Mari</i> » an Tad Barnabe a zo damheñvel ouzh hini Dumoulin : « <i>O pried sacr da Vari, tad vaguer da Jesus</i> ». « <i>Diskennomp holl, kristenien, en ifern da welet</i> » savet gant Dumoulin a zo bet kempennet ivez ar C'hantigoù nevez. |
| + | |
| + | Kantig komunion ar vugale : « <i>Me am eus hirio preparet ur banquet sacr ha binniguet</i> » a zo deut da vezañ : « <i> Me a ginnig d'an dud eur pred</i> (s.o., Feiz ha Breizh, 1905, p. 3_). Moulet e voe e ti Guilmer, breudeur, E Montroulez, in 8e, 8 p. : « <i>Antretien etre Jesus hac ar vugale en o chommunion genta gant Cantic var ar Gommunion</i> » (hep bloavezh). Kavet e vez ivez en e levr « <i>Hent ar baradoz pe ar guir voyen da savetei an ene</i> ». Laqueet e Brezonec gant an aotrou Al. Dumoulin, chaloni ha person eus ar guer a Guemper. E Kemper e ty E. Blot, Imprimer an Aotrou Eskop, 1834, in 8°, 456 p., 7p 1/4 a daolen, 18 kantig a zo etre ar pajennoù 305 ha 347. Trizek anezho a zo war donioù brezhonek, tri war donioù gallek, hini ar gomunion n'eus ton ebet gantañ. Unan a zo war ur ton nevez (un « <i>Angelus</i> »). Pevar a zo war don « <i>Santez Mari, mamm Doue</i> ». Anv ar c'hantigoù-se a zo : « <i>Canticoù spirituel composet gant ar memes Baelec guinidic eus a barrez Crozon</i> ». |
| + | |
| + | Ne heuilh ket an Aotrou Dumoulin lezennoù e c'haramadeg en e « <i>Hent ar Baradoz</i> ». A troioù-lavar a zo aouenn, kalz anezho, ar gerioù, avat a zo gwisket gallek. Diskleriañ a ra kement-mañ e penn e levr : « <i>Excus a c'houlennañ digant va lectour da veza en em servichet eus a galz comsou pere a zo muioc'h gallec eguet brezonnec, moes er pedi a ran ive da ober reflexion penaus ar c'homsou-se a zo bremâ ententet gant an oil Vretonet. E meur a garter en em servicher anezo, ha memes ar brezonec, couls hac ar gallec, a chench bemde. Da benn uguent bloas, e vezo cals chenchet al langaich brezonec</i> ». |
| + | |
| + | Kant vloaz en e raorg e lavare ivez an Tad Pelletier <ref name=Pelletier>-</ref> edo ar brezhoneg war e dremenvan. Kant vloaz warlerc'h an Aotrou Dumoulin eo bevoc'h, yac'hoc'h ha pinvidikoc'h ar brezhoneg eget biskoazh. |
| + | |
| + | L. Lok. <ref name=Lok>-</ref> |
| + | {{FinCitation}} |
| + | |} |
| + | |
| + | ==Esquisse de traduction== |
| + | {|width=870 |
| + | |width=48% valign=top align=justify| |
| + | {{Citation}} |
| + | Chercheur en breton |
| + | |
| + | Alain Dumoulin (1748-1811) |
| + | |
| + | Assurément il n'y avait pas grand chose sur le sieur Dumoulin. Levot <ref name=Levot>-</ref> a dit ce qu'il fallait savoir. Cependant il y a une erreur sur ce qui a été dit : Alain Dumoulin est bien né à Lanvéoc, en la paroisse de Crozon, mais pas le 8 novembre 1741 mais en l'an 1748, conformément à ce qui est écrit sur une pierre tombale en l'Eglise Saint-Louis à Quimper : « Alanus Dumoulin Crozonensis ». |
| + | |
| + | ... |
| + | {{FinCitation}} |
| + | |width=4% valign=top align=justify| |
| + | |width=48% valign=top align=justify| |
| + | {{Citation}} |
| + | ... |
| + | |
| + | Cent ans en arrière, Dom Pelletier disait aussi <ref name=Pelletier>-</ref> que le breton allait mourir. Cent ans après le sieur Dumoulin, la langue bretonne est plus vivante, plus saine et plus riche que jamais. |
| + | |
| + | Louis Dujardin <ref name=Lok>-</ref> |
| {{FinCitation}} | | {{FinCitation}} |
| |} | | |} |
Ligne 36: |
Ligne 92: |
| | source=Ouest-Eclair 1939 | | | source=Ouest-Eclair 1939 |
| | datecréation=décembre 2011 | | | datecréation=décembre 2011 |
- | | avancement=3 | + | | avancement=2 |
| }} | | }} |
- | [[Category:Reportages|J1947{{PAGENAME}}]][[Catégorie:Bzh|0{{PAGENAME}}]] | + | [[Category:Reportages|N1947{{PAGENAME}}]][[Catégorie:Bzh|0{{PAGENAME}}]] |
Ar furcher brezhonek
Alan Dumoulin (1748-1811)
Kerdaned ne oar ket kalz a dra diwar-benn an Aotrou Dumoulin. Levot [4] a lavaro deoc'h ar pezh a zo da c'houzout. Ur fazi a zo koulskoude er pez a lavar : Alan Dumoulin a voe ganet e Lanveog, trv parrez Kroazon, he n'eo ket d'an 8 a viz Du 1741 mes er bloavezk 1748, hervez an enskrivadenn bet lakaet war une maen-kañv e chapel bered Sant-Loeiz e Kemper : « Alanus Dumoulin Crozonensis ». Levot a savas e bennad-skrid a -siwar daou lizher bet kaset dezhañ gant an Aotrou 'n Eskob Graveran, niz Alan Dumoulin, bet skoliet gant e eontr hag heñchet gantañ da vont da veleg. Lennet em eus al lizheroù-se. Unan a oe bet skrivet d'an 29 a vez Here 1846, egile d'an 21 a viz C'hwhevrer 1847. O vezañ m'int bet lakaet kazi en o fezh e pennad Levot ez on souezhet n'eo ket bet lakaet an denvez anezhañ etre krochedoù. Bez' e c'heller lenn pennad Levot er « Bul. Soc. Archéo. Finistère », 1893, p. 242.
Buhez Alan Dumoulin a zo diskleriet ivez, diwar goust Levot, el levr gallek « Buhez hag oberoù an Aotrou Jozeb-Mari Graveran, eskop Kemper ha Leon », gant an Abad J.-M. Téphany [5] , Oaris Vives 1870, 5 l., Lev. I, stagadenn, p. 229-268.
Gant n'en doa ket lennet na Levot na Tephany e kave an Oaled [2] (niv. 34, p. 312, 1930) bezañ graet ur gavadenn e paperioù kozh kloerdi Plougernevel dre lenn warno anv an Aotrou Du Moulin. Goulenn a rae zoken digant ar furcherienn hag anaout a raent e « Grammatica latino-celtica » (S.O., Bul. U.R.B. 1930). Anaout mat a ran ez eo Dumoulin e anv. Ur ger hepken eta diwar-benn an hini a voe kelenner e Plougernevel, bet betek an Dispac'h-bras ur barrez eus eskopti Kempet gant ur skolaj enni. Eus Plougernevel e voa kaset da person da Erge-Vras (1781-91). Tremen a reas amzer an Dispac'h-bras er Vohemia. Goude a voe anvet da berson e Kraozon (1804), chaloni (1805), person Sant-Kaourintin (1906) ha vikel-vras. Mervel a reas e Kemper d'an 11 a vez Mae 1811 ((Bul. Dioc. Kemper, 1909, p. 4", 1916, p. 10, 1931, p. 44). Furcherien « an Oaled », avat, a chomas hep respont. Taolennet e oa bet, koulskoude, Gramadeg Dumoulin gant J. Loth en « Ann. de Bretagne », Levr VIII, 1893, p. 722-727. Eno eo e kaver difazi anv ar Gramadeg. Etre va daouarn eo bet meur a dro da vare m'edo c'hoazh e Llevrdi ar Verdeadurezh, e Brest. Setu eta e anv :
« Grammatica latoni-Celtica doctis acscientiarum appetentibus viris composita - ab Alano Dumoulin presbyterio, Encomii regni Bohemioe authore - Pragae Bohemorum - anv reparato e salutis 1800 », in 8°.
E penn al levr ez eus div bajennad tonioù, kanaouennoù ha kantigoù. Ar ganaouenn. « Ur vag neues zo invantet » a zo bet advoulet er « Fureteur Breton », I, 142. Anv ar c'hantigoù a zo : « Caromp oll gwir gristenien », « Adoromp holl » ha « Santez Mari mamm due ».
|
|
|
E-keñver ar yezh e laka Dumoulin h e-touez ar vogalennoù. Ga, ge, gi, go, gu a zo evitañ, damheñvel ouzk ka, ke, ki, ko ha ku. Ar « c'h emezañ, « a son evel ar gerioù : nox, nacht, octo, ac'ht germanek ». Da skouer e ro : « C'hwec'h plac'h gwerc'h war c'hwec'h marc'h gwenn ». Diaes eo ober gant e u rak hep diskleriañ e dalvoudegezh e skriv Dumoulin Due (Doue), diaul (diaoul), purgator, ludu, h. a..
Nebeut a dra da dennañ eta eus e levr nemed gerioù rouez, ul lodennig, hag an tonioù. Anat eo, koulskoude, e ouie Dumoulin yezh e gavell, rak savet en deus e c'hramadeg e-keit m'edo e Bohemia.
Kantigoù Dumoulin a zo anavezetoc'h. Lod anezho a glever kanañ hiziv an deiz : « Santez Mari Mamm Doue » hag a zo er c'hantikoù nevez eskopti Kemper. « O Sant Josef, pried Mari » an Tad Barnabe a zo damheñvel ouzh hini Dumoulin : « O pried sacr da Vari, tad vaguer da Jesus ». « Diskennomp holl, kristenien, en ifern da welet » savet gant Dumoulin a zo bet kempennet ivez ar C'hantigoù nevez.
Kantig komunion ar vugale : « Me am eus hirio preparet ur banquet sacr ha binniguet » a zo deut da vezañ : « Me a ginnig d'an dud eur pred (s.o., Feiz ha Breizh, 1905, p. 3_). Moulet e voe e ti Guilmer, breudeur, E Montroulez, in 8e, 8 p. : « Antretien etre Jesus hac ar vugale en o chommunion genta gant Cantic var ar Gommunion » (hep bloavezh). Kavet e vez ivez en e levr « Hent ar baradoz pe ar guir voyen da savetei an ene ». Laqueet e Brezonec gant an aotrou Al. Dumoulin, chaloni ha person eus ar guer a Guemper. E Kemper e ty E. Blot, Imprimer an Aotrou Eskop, 1834, in 8°, 456 p., 7p 1/4 a daolen, 18 kantig a zo etre ar pajennoù 305 ha 347. Trizek anezho a zo war donioù brezhonek, tri war donioù gallek, hini ar gomunion n'eus ton ebet gantañ. Unan a zo war ur ton nevez (un « Angelus »). Pevar a zo war don « Santez Mari, mamm Doue ». Anv ar c'hantigoù-se a zo : « Canticoù spirituel composet gant ar memes Baelec guinidic eus a barrez Crozon ».
Ne heuilh ket an Aotrou Dumoulin lezennoù e c'haramadeg en e « Hent ar Baradoz ». A troioù-lavar a zo aouenn, kalz anezho, ar gerioù, avat a zo gwisket gallek. Diskleriañ a ra kement-mañ e penn e levr : « Excus a c'houlennañ digant va lectour da veza en em servichet eus a galz comsou pere a zo muioc'h gallec eguet brezonnec, moes er pedi a ran ive da ober reflexion penaus ar c'homsou-se a zo bremâ ententet gant an oil Vretonet. E meur a garter en em servicher anezo, ha memes ar brezonec, couls hac ar gallec, a chench bemde. Da benn uguent bloas, e vezo cals chenchet al langaich brezonec ».
Kant vloaz en e raorg e lavare ivez an Tad Pelletier [3] edo ar brezhoneg war e dremenvan. Kant vloaz warlerc'h an Aotrou Dumoulin eo bevoc'h, yac'hoc'h ha pinvidikoc'h ar brezhoneg eget biskoazh.
L. Lok. [1]
|
|